I. Đặt vấn đề

Với mục tiêu nhằm cải cách thể chế, phương thức hoạt động của Nhà nước và nâng cao tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của chính quyền địa phương khi thực hiện các nhiệm vụ trong điều kiện đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi đôi với hoàn thiện cơ chế giám sát và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước cũng như bảo đảm “thực quyền” của Hội đồng nhân dân là một vấn đề quan trọng khi xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân trong giai đoạn hiện nay. Vì, mục đích của hoạt động giám sát và hoàn thiện cơ chế giám sát nhằm bảo đảm việc thực thi các văn bản pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên, quyết định của Ủy ban nhân dân (sau đây xin gọi là UBND) cùng cấp và nghị quyết của Hội đồng nhân dân (sau đây xin gọi là HĐND) cấp dưới đúng pháp luật, hợp pháp, hợp lý, nghiêm túc, có chất lượng, hiệu quả để qua đó khẳng định những kết quả đạt được, đồng thời phát hiện những tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc, bất cập, mâu thuẫn, chồng chéo của pháp luật, chưa phù hợp với thực tiễn cuộc sống, không có tính khả thi,… từ đó kiến nghị, đề xuất với các cơ quan Trung ương và địa phương quyết định các biện pháp, giải pháp thực hiện tốt hơn nhằm chấn chỉnh việc thực hiện áp dụng pháp luật trong thực tiễn được thực hiện đúng pháp luật, nghiêm minh, hiệu lực, hiệu quả; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức hành chính chuyên nghiệp, hiện đại, góp phần đấu tranh phòng chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các hành vi tiêu cực khác trong cơ quan Nhà nước.

Trong thời gian qua, việc thực hiện phân cấp, phân quyền Trung ương và chính quyền địa phương tuy đã có thay đổi tích cực, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm, sự chủ động của cơ sở. Công tác tổ chức, quản lý xã hội bằng pháp luật đã có tiến bộ, song ở một số nơi còn buông lỏng, để “một bộ phận không nhỏ” các chủ thể có thẩm quyền của các cấp, ngành cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, trong quản lý nguồn lực tham nhũng, tiêu cực,... Hệ thống hành chính dựa trên nguyên tắc phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm là chuyên nghiệp, nhưng quá trình thực hiện còn hạn chế. Trách nhiệm giải trình của các cơ quan trong bộ máy nhà nước trước dân có nơi còn hình thức.

Tình hình trên có nhiều nguyên nhân, đó là nhận thức về phân cấp, phân quyền còn hạn chế, cơ chế phân công, phối hợp giữa các cơ quan và cơ chế giám sát chưa đầy đủ. Vai trò của hệ thống pháp luật, với tư cách là công cụ để Nhân dân kiểm soát quyền lực, thực hiện quyền làm chủ của người dân, tham gia vào các hoạt động của bộ máy nhà nước, nhất là các nội dung liên quan đến phân cấp, phân quyền có nơi còn bị buông lỏng, các quy định pháp luật còn chồng chéo, bất cập, không phù hợp với thực tiễn, chậm sửa đổi, bổ sung,… Các thiết chế kiểm soát, giám sát quyền lực chưa được chế định đầy đủ, rõ ràng, đồng bộ và hiệu quả. Vai trò giám sát của các cơ quan dân cử; ý kiến giám sát của người dân đã được coi trọng hơn, nhưng việc xử lý thông tin, trách nhiệm giải quyết một số vụ việc chưa rõ ràng, thậm chí nhiều vụ việc còn chưa minh bạch.

II. Thực trạng hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Khánh Hòa trong thời gian qua

1. Ưu điểm

Với tư cách “là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên”; trong thời gian qua, hoạt động giám sát được coi là một trong những cách thức để “tăng cường tiếng nói” của người sử dụng “dịch vụ” do chính quyền địa phương cung cấp. Mặt khác nhằm tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của chính quyền nhà nước ở địa phương, HĐND tỉnh Khánh Hòa đã tiến hành thực hiện chức năng giám sát, thể hiện ở các vấn đề sau:

- Hình thức giám sát linh hoạt

Việc giám sát được thực hiện công khai, dân chủ, đúng pháp luật; Thông qua giám sát có thêm căn cứ thực tiễn đánh giá lại các Nghị quyết chính mình ban hành có phù hợp với thực tế và thực sự ”đi vào cuộc sống” hay không; trách nhiệm của UBND trong việc triển khai thi hành các nghị quyết, kết luận giám sát của HĐND có bảo đảm đúng quy định pháp luật, có tạo sự đồng thuận, hưởng ứng của người dân hay chỉ là báo cáo “thuần chủng”, “đẹp” hình thức, nội dung.

Điểm nổi bật trong hoạt động này là tiến hành khảo sát thực tế, quay video clip và được trình chiếu mở đầu phiên chất vấn tại kỳ họp HĐND, giữa hai kỳ họp hoặc tại phiên giải trình của phiên họp thường trực HĐND; nội dung chất vấn dựa trên cơ sở ý kiến, kiến nghị của cử tri; qua phản ánh trên các kênh phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương; các đơn thư, khiếu nại, tố cáo phản ánh và các kiến nghị sau giám sát nhưng chưa được thực hiện, chậm thực hiện, kéo dài qua các thời kỳ; các dự án chậm triển khai thực hiện, đã quá thời hạn theo luật định,…nên đáp ứng nguyện vọng của cử tri tỉnh nhà.

Đặt biệt, ngay trong kỳ họp thứ 2 của nhiệm kỳ này, Thường trực HĐND tỉnh đã thành lập 03 Tổ đại biểu tiến hành thảo luận báo cáo về hoạt động kinh tế - xã hội của UBND. Kết quả thảo luận của các Tổ đại biểu được thư ký của Tổ đại biểu tổng hợp, chuyển đến thư ký kỳ họp ngay sau khi kết thúc thảo luận tại phiên họp để báo cáo Chủ toạ và chuyển đến Chủ tịch UBND tỉnh để báo cáo, giải trình tại kỳ họp.

- Chọn nội dung trọng tâm giám sát chuyên đề

Hoạt động giám sát chuyên đề đã được HĐND xem xét, lựa chọn nội dung để tiến hành giám sát cũng được cân nhắc kỹ lưỡng nhằm đạt mục tiêu giám sát là kịp thời phát hiện và chấn chỉnh những hạn chế, nâng cao vai trò, hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương, tạo ra sự thống nhất cao trong thực hiện và áp dụng pháp luật ở địa phương, đồng thời giúp HĐND tỉnh có thêm thông tin, căn cứ khoa học, thực tiễn trong thực hiện chức năng quyết định.

HĐND tỉnh đã chọn chuyên đề giám sát tập trung vào nhiều vấn đề bức xúc, nổi cộm của tỉnh, được đông đảo cử tri và Nhân dân ở địa phương quan tâm (như, việc triển khai thực hiện các nghị quyết của HĐND tỉnh về thu hồi đất; xây dựng các khu tái định cư, giá tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất thực hiện dự án, các dự án đầu từ ngoài ngân sách chậm tiến độ; quản lý trật tự xây dựng; phát triển du lịch;…). Báo cáo kết quả giám sát đã phản ánh “bức tranh” sinh động trong thực hiện chính sách thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ và bố trí tái định cư, những bất cập trong công tác này đã được nhận diện đầy đủ, khách quan và trung thực nhất để kiến nghị giải pháp phù hợp đảm bảo quyền lợi, cuộc sống người dân khi bị thu hồi đất. Cũng trên lĩnh vực đất đai, tình hình khai thác và phát triển quỹ đất là một nội dung được Thường trực HĐND tỉnh tổ chức giám sát chuyên đề với mục đích nhận diện rõ những bất cập trong công tác tạo lập, phát triển quỹ đất, sử dụng nguồn thu từ đất đai, kiến nghị HĐND tỉnh các vấn đề có liên quan đến cơ chế tạo lập và khai thác nguồn thu từ khai thác quỹ đất.

Các Ban HĐND tỉnh bám sát nghị quyết về chương trình giám sát năm để giám sát chuyên đề về các nội dung liên quan, như, việc thực hiện các chế độ cho người bị tạm giam, tạm giữ; hoạt động của phòng khám đa khoa khu vực huyện miền núi, trạm y tế xã miền núi; việc thực hiện chính sách giảm nghèo và đào tạo nghề cho lao động nông thôn; công tác quản lý nhà nước đối với các di tích lịch sử - văn hóa; chế độ chính sách cử tuyển đối với học sinh là đồng bào dân tộc thiểu số và bố trí việc làm; việc đầu tư, quản lý và khai thác các công trình nước sạch; việc quản lý, khai thác, chế biến và tiêu thụ cát xây dựng;…

- Ban hành nghị quyết về kết quả giám sát

Nếu như việc chọn đúng nội dung tổ chức giám sát chuyên đề được xem là yếu tố quyết định về chất lượng công tác giám sát thì việc xử lý kết quả sau giám sát lại là thước đo hiệu quả công tác này. Rất nhiều cuộc giám sát chuyên đề được tiến hành nhưng sau giám sát những vấn đề liên quan không được “mổ xẻ”, giải quyết rốt ráo nên hiệu quả giám sát không cao. Do đó, cùng với việc chú trọng khâu chọn vấn đề giám sát, HĐND tỉnh, Thường trực và các Ban HĐND tỉnh luôn chú trọng “khâu xử lý” kết quả giám sát. Ngoài báo cáo kết quả giám sát trình kỳ họp, những nội dung do HĐND, Thường trực HĐND tỉnh tiến hành giám sát đã trình HĐND tỉnh ban hành nghị quyết xử lý kết quả giám sát để giao trách nhiệm cụ thể cho UBND tỉnh, các ngành, địa phương thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp liên quan.

Bên cạnh đó, Thường trực HĐND tỉnh đã tích cực phối hợp, đề nghị các đơn vị liên quan góp ý về nội dung dự kiến trình HĐND tỉnh ban hành nghị quyết về chương trình giám sát. Hoạt động giám sát do các ủy ban của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh hay UBMTTQVN tỉnh tổ chức đều có sự tham gia phối hợp của Thường trực HĐND, các Ban HĐND tỉnh. Một số nội dung giám sát liên quan trách nhiệm thực hiện địa phương đều đề nghị Thường trực HĐND, Ban HĐND và tổ đại biểu HĐND tỉnh tại địa phương tham gia phối hợp. Ngoài việc khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lắp trong giám sát, việc duy trì công tác phối hợp giúp HĐND tỉnh, các cơ quan của HĐND tỉnh có thêm nhiều thông tin, luận cứ để xem xét, đánh giá, phản biện các nội dung trình kỳ họp.

2. Các hạn chế, tồn tại

Bên cạnh các ưu điểm nói trên, hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Khánh Hòa vẫn còn những hạn chế, tồn tại, vướng mắc, bất cập về mặt lý luận về cơ chế. Cụ thể:

- Việc triển khai thực hiện các hình thức giám sát trên thực tế, như: giải trình, tổ chức đi nghiên cứu, xem xét tình hình..., ít được áp dụng trong thực tiễn hoạt động của HĐND.

- Công tác thành lập các đoàn giám sát được HĐND cấp tỉnh tổ chức thường xuyên, nội dung của kết luận, kiến nghị giám sát đã phản ánh đúng thực trạng khách quan của hoạt động hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước (sau khi đã được các chủ thể chịu sự giám sát theo quy định tại Điều 8 của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân tiếp thu và giải trình thừa nhận). Tuy nhiên, qua thực tiễn cho thấy kết luận, kiến nghị giám sát của cơ quan dân cử chậm được thi hành, kéo dài hoặc thậm chí không giải quyết nên đã ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả giám sát nói riêng và hoạt động của cơ quan dân cử nói chung. Điều này thể hiện khá rõ nét qua việc nhận thức chung của một bộ phận không nhỏ của hệ thống các cơ quan nhà nước và của người dân trong thời gian qua cho rằng các cơ quan dân cử này chỉ là hình thức, hoạt động khá mờ nhạt. Trong khi hiện nay, tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” đang diễn ra ở nhiều chỗ, nhiều nơi với các mức độ khác nhau, kết luận cứ ban hành còn việc thực hiện theo kết luận giám sát lại là việc khác. Đối với tỉnh Khánh Hòa, hàng năm, tại kỳ họp thường lệ, UBND tỉnh và các cơ quan đều có báo cáo kết quả thực hiện các kiến nghị giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, Ban của HĐND. Tuy nhiên, một số kiến nghị chưa được nghiêm túc thực hiện qua nhiều năm; Mấu chốt của vấn đề là kết luận giám sát không có quy định chế tài nên không đảm bảo hiệu lực, hiệu quả và “giá trị” trên thực tế.

Mặt khác, theo quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND thì sau khi khảo sát, không có ban hành kết luận. Như vậy, ít nhiều ảnh hưởng đến ý nghĩa, mục đích của hoạt động khảo sát vì hoạt động này là một trong những hình thức giám sát của cơ quan dân cử và của đại biểu.

- “Chất lượng” thành viên đoàn giám sát cũng là vấn đề, bởi thành viên đoàn giám sát không chỉ có đại biểu HĐND mà còn có sự tham gia của những cán bộ sở, ban, ngành của UBND cùng cấp. Vì họ là người công tác trực tiếp ở ngành, lĩnh vực chuyên môn, nếu được tham gia để nắm tình hình thì rất tốt, nhưng họ lại thường ít đóng góp ý kiến, ít nêu lên hạn chế của đối tượng bị giám sát vì còn cả nể, ngại va chạm.

- Hoạt động giám sát của cơ quan HĐND được đảm bảo thông qua hoạt động của từng đại biểu HĐND. Do đó, chất lượng đại biểu HĐND rất quan trọng, “nó” là yếu tố tác động trực tiếp góp phần quyết định chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND. Mặt khác, tỷ lệ đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách ở cấp tỉnh còn thấp (mỗi Ban 02 đại biểu), trong khi đại biểu hoạt động kiêm nhiệm và là cán bộ các cơ quan hành chính nhà nước chiếm tỷ lệ khá cao. Với vai trò vừa là thành viên của HĐND vừa là cán bộ cơ quan hành chính nhà nước hoặc cấp uỷ của chính quyền địa phương cấp huyện thì tính khách quan trong hoạt động giám sát, phản biện phần nào bị hạn chế. Bên cạnh đó, hoạt động giám sát lại khá rộng, toàn diện và chuyên sâu đòi hỏi chủ thể giám sát phải có những kiến thức chuyên môn nhất định ở các lĩnh vực (tài chính, xây dựng,...) thì mới có thể phân tích, đánh giá được chính xác các vấn đề để thực hiện tốt chức năng giám sát, nếu không hoạt động giám sát chỉ mang tính hình thức.

- Tình trạng nể nang, ngại va chạm là những biểu hiện thường thấy trong quan hệ quản lý hành chính khi người đại biểu Hội đồng nhân dân lại là công chức thuộc quyền quản lý trực tiếp hoặc thuộc cơ quan cấp dưới của người được chất vấn. Do đó, số lượng câu hỏi chất vấn mỗi kỳ họp ít, chưa đi vào nội dung trọng tâm, chưa phản ánh đúng vấn đề bức xúc, nổi cộm ở địa phương, nhiều câu hỏi chỉ mang tính tìm hiểu thông tin mà chưa đề ra những giải pháp thực hiện.

- Theo quy định, việc phân cấp cần phải đảm bảo các yếu tố: khả năng thực hiện và điều kiện, tình hình cụ thể của từng địa phương để có phân cấp cho phù hợp nhằm đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ, quyền hạn; khi phân cấp phải đảm bảo nguồn lực; hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đã phân cấp và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn mà mình đã phân cấp.

Thời gian qua, đối với tỉnh Khánh Hòa, việc triển khai thực hiện các quy định về phân cấp của chính quyền địa phương đã thực hiện khá tốt và kịp thời. Tuy nhiên, một số quyết định phân cấp còn một số hạn chế, như:

+ Phân cấp và ủy quyền là hai nội dung khác nhau, tuy nhiên, tại một số quyết định về phân cấp lại quy định hai nội dung này trong cùng một văn bản nên việc tổ chức thực hiện thường bị nhận thức lẫn lộn, không rõ ràng.

+ Việc phân cấp chưa tính đến năng lực thực hiện và điều kiện, tình hình cụ thể của từng địa phương để phân cấp cho phù hợp, dẫn đến khó khăn trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn tại một số chính quyền địa phương được phân cấp.

+ Một số quyết định phân cấp đã không đề cập đến nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp; hoặc mở rộng lĩnh vực phân cấp (ngoài lĩnh vực so với Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 21/3/2016 của Chính phủ về phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương).

III. Một số kiến nghị và giải pháp

Nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND trong điều kiện đẩy mạnh phân quyền, phân cấp cho chính quyền địa phương, Thường trực HĐND tỉnh Khánh Hòa đề nghị một số giải pháp sau:

Thứ nhất, Nâng cao nhận thức về giám sát, hoạt động giám sát cho cả hệ thống chính trị và toàn xã hội

Việc nâng cao nhận thức về giám sát, hoạt động giám sát không phải là vấn đề riêng của “bản thân” cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Điều đó thể hiện:

- Cơ chế Đảng lãnh đạo

Cần phải đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với hoạt động của HĐND để đảm bảo xây dựng cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương có đầy đủ thực quyền và thực lực để thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Hiến pháp và sự mong mỏi của Nhân dân. Trước hết là nhận thức của cấp ủy đảng, đó là chức năng lãnh đạo HĐND chứ không làm thay công việc của chính quyền, “tránh bao biện hoặc can thiệp quá sâu vào công việc của HĐND, dẫn đến hoạt động của HĐND trở thành hình thức. Cấp ủy đảng lãnh đạo HĐND bằng nghị quyết và chương trình công tác của cấp ủy hàng năm; lãnh đạo nâng cao chất lượng các kỳ họp HĐND, trọng tâm là nâng cao chất lượng báo cáo, văn bản, thảo luận, kết luận trong cuộc họp. Sự lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với HĐND còn được thể hiện ở việc xác định rõ trách nhiệm trong mối quan hệ giữa Thường trực HĐND với UBND, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng như với các thành viên của tổ chức này. Phải thường xuyên phối hợp, kiểm tra, đô đốc các: sở, ngành, địa phương thực hiện Nghị quyết, kết luận giám sát,… của HĐND.

Phải nhận thức đúng đắn tầm quan trọng về giám sát, hoạt động giám sát của HĐND là quan trọng và cần thiết nhất là trong điều kiện đẩy mạnh việc phân cấp, phân quyền. Vì, việc tăng thêm quyền lực thì đi đôi với “nó” là việc kiểm soát, giám sát thực hiện mới bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của việc tăng thêm quyền lực này. Từ đó, có sự quan tâm đầy đủ cũng như tạo điều kiện tốt nhất để cơ quan này hoàn thành nhiệm vụ của mình xứng đáng với tính chất là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

- Hoàn thiện về mặt pháp luật

Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND hiện hành trao quyền cho cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương về chức năng giám sát và ban hành kết luận nhưng chế tài để thực hiện nội dung này thì “bỏ ngõ’. Vậy, vấn đề đặt ra ở đây là việc kiểm soát, giám sát quyền lực trong bối cảnh và hoàn cảnh được tăng quyền về phân cấp, phân quyền thì ai là người giám sát?! Do đó, để bảo đảm tính thống nhất về hệ thông pháp luật, nhất cần thiết phải ban hành cơ chế về chế tài phải được đặt ra và triển khai thi hành “đi vào cuộc sống” nhằm hiện thực hóa các nhiệm vụ chính trị của cơ quan nhà nước ở địa phương.

Thứ hai, chú trọng nguồn nhân lực

- Chất lượng cán bộ chuyên trách

Nhân sự, đào tạo nhân sự và phát triển nguồn nhân lực là một trong những hoạt động quan trọng, có vai trò và ý nghĩa to lớn trong sự phát triển của tổ chức. Trong nội dung của hoạt động này, rõ ràng, chúng ta thấy “bóng dáng” của lực lượng cán bộ chuyên trách và đại điểu HĐND.

Trong cơ chế bộ máy như hiện nay, thì Ban chỉ có 02 lãnh đạo chuyên trách và các thành viên khác của Ban làm kiêm nhiệm; giúp việc cho Ban thì chỉ có từ 01 - 02 chuyên viên của Văn phòng. Với số lượng cán bộ như thế này thì việc có những báo cáo thẩm tra, kết luận giám sát,… thật sự là vấn đề rất nan giải. Trong khi đó thì yêu cầu về nhiệm vụ ngày càng tăng cao mà nguồn lực để thực hiện lại tỉ lệ nghịch là vòng lẩn quẩn của quản lý nhà nước. Thực tế, Đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách có vai trò nòng cốt trong các hoạt động của HĐND, là “linh hồn” trong hoạt động của cơ quan dân cử, do đó:

- Về quy hoạch, bản lĩnh chính trị

Trong quy hoạch, ngoài bảo đảm 04 tiêu chuẩn của đại biểu HĐND theo quy định tại Điều 7 Luật Tổ chức chính quyền địa phương, cần lưu ý đến những người đã có kinh nghiệm, tâm huyết đối với hoạt động cơ quan dân cử và có bản lĩnh, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm trước Nhân dân để đưa vào quy hoạch. Tránh tình trạng đưa những người không bố trí được, hoặc đến tuổi chuẩn bị nghỉ hưu vào quy hoạch.

Để bảo đảm “tính” Đảng cũng như phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền hiện nay, khi quy hoạch, bổ sung quy hoạch các chức danh chuyên trách của HĐND cần cân đối hài hòa với vị trí trong cơ cấu chính trị để bảo đảm tiếng nói của HĐND. Cụ thể, vẫn duy trì cơ cấu Bí thư hoặc Phó bí thư cấp ủy kiêm Chủ tịch HĐND; có ít nhất 01 Phó Chủ tịch HĐND là Ủy viên Ban Thường vụ cấp ủy. Đối với Trưởng các ban của HĐND, nên xem xét, bố trí là Ủy viên Ban chấp hành Đảng bộ cùng cấp.

- Về chuyên môn đào tạo

Cần giới thiệu, dự kiến cơ cấu nhân sự đảm bảo tiêu chuẩn về trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức. Việc bố trí cơ cấu phải lưu ý đến sự cân đối về trình độ chuyên môn giữa các lĩnh vực (kinh tế - ngân sách, văn hóa - xã hội, pháp chế, dân tộc), tránh bố trí chức vụ đối với đại biểu ít hoặc không có kinh nghiệm thực tiễn về một lĩnh vực để đảm bảo HĐND thực hiện giám sát, thẩm tra có chất lượng, hiệu quả trên tất cả các lĩnh vực.

Thường xuyên bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực, kỹ năng hoạt động giám sát cho đại biểu HĐND chuyên trách. Việc này phải tiến hành ngay từ đầu nhiệm kỳ và bồi dưỡng thường xuyên hàng năm thông qua nhiều hình thức như: hội thảo, tập huấn theo chuyên đề, giao ban trao đổi kinh nghiệm.

Tổ chức lớp tập huấn chuyên đề nhằm nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ cho đại biểu chuyên trách HĐND. Trong đó, chú trọng tập huấn chuyên sâu về kỹ năng thẩm tra, giám sát chuyên đề, chất vấn, tiếp xúc cử tri, nhằm trang bị cho đại biểu phương pháp tư duy, phương pháp nghiên cứu tài liệu, thu thập và xử lý các thông tin liên quan đến những hoạt động cơ bản của HĐND. Ngoài ra, trong các chương trình công tác tại địa phương, cơ sở, Thường trực, các Ban của HĐND cần mời các đại biểu HĐND ứng cử tại địa bàn tham gia làm thành viên nhằm nâng cao trách nhiệm, kỹ năng, phương pháp hoạt động cho đại biểu, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND.

Thứ ba, xây dựng cơ chế “cử tri tham gia giám sát”

Tiếp xúc cử tri là một trong những nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên của đại biểu HĐND. Đây là hoạt động thông tin “hai chiều”. Trong đó, đại biểu HĐND có vai trò quan trọng là người truyền tải những chủ trương, quyết sách của cấp ủy, chính quyền đến Nhân dân; là người tiếp nhận ý kiến, kiến nghị, nguyện vọng của Nhân dân và đại diện cho Nhân dân quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương. Tiếp xúc cử tri cũng là phương thức chủ yếu để Nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình; thông qua người đại diện, cử tri gián tiếp tham gia vào quá trình quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Tại cuộc tiếp xúc cử tri, đại biểu và cử tri trao đổi về những vấn đề cử tri quan tâm cũng như những vấn đề đang bức xúc, nổi cộm tại địa phương, cơ sở và đề xuất ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của mình với Đảng, Nhà nước, các cấp ủy, chính quyền địa phương xem xét, giải quyết.

Đồng thời, qua tiếp xúc cử tri, giúp cho đại biểu HĐND tỉnh có thêm những thông tin cần thiết, có thêm các căn cứ thực tiễn để thực hiện tốt nhiệm vụ đại biểu, góp phần quan trọng giúp đại biểu quyết nghị các nội dung trình tại kỳ họp HĐND, quyết định ban hành các Nghị quyết thể chế hóa chủ trương, chính sách của cấp ủy sát thực tiễn, hợp lòng dân. Đây cũng là diễn đàn để đại biểu HĐND xem xét, đánh giá các chủ trương, chính sách đã được ban hành có đi vào thực tiễn cuộc sống của Nhân dân hay không.

Do đó, cần thiết nghiên cứu xây dựng cơ chế “cử tri tham gia giám sát”, đại biểu HĐND luôn tiếp cận, lắng nghe, tiếp thu ý kiến phản ánh của cử tri; đồng thời, tiếp tục đổi mới hình thức, nội dung, thành phần tham dự tiếp xúc cử tri; ý thức trách nhiệm của đại biểu HĐND trong việc tiếp xúc cử tri; việc tổng hợp ý kiến kiến nghị cử tri; giám sát việc giải quyết kiến nghị cử tri và trách nhiệm của các cơ quan thực hiện các ý kiến, kiến nghị của cử trị.

Thứ tư, Quy định trách nhiệm sau giám sát

Hiệu quả của hoạt động giám sát chỉ được phát huy khi các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan chấp nhận và thực hiện nghiêm chỉnh các kết luận, kiến nghị của HĐND sau khi giám sát, nhất là giám sát theo chuyên đề, do đó, đề nghị:

- Cần quy định cụ thể hơn trách nhiệm của UBND trong việc triển khai thực hiện kiến nghị giám sát của HĐND; có cơ chế rõ ràng buộc trách nhiệm, tăng cường chế tài xử lý trách nhiệm trong việc thực hiện các kiến nghị giám sát chuyên đề của HĐND. Đồng thời, UBND cần xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan chuyên môn của UBND trong việc triển khai thực hiện các kiến nghị sau giám sát. Đây cũng là một trong những căn cứ quan trọng để đánh giá mức độ tín nhiệm của UBND, thành viên UBND trong mỗi kỳ HĐND lấy phiếu tín nhiệm.

- Đối với HĐND tăng cường hiệu quả theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát. Đối với hoạt động giám sát chuyên đề, giám sát kiến nghị cử tri tại kỳ họp, cần ban hành nghị quyết về nội dung giám sát để làm cơ sở cho việc khắc phục những tồn tại, hạn chế đã được nêu trong báo cáo kết quả giám sát; sau khi có nghị quyết, tăng cường công tác theo dõi, đôn đốc các cơ quan có trách nhiệm thực hiện các kiến nghị đã được HĐND chấp thuận.

Mặt khác, để bảo đảm thực hiện các kiến nghị của HĐND thì, nên định hướng những vấn đề để đại biểu HĐND tập trung thảo luận, chất vấn về những tồn tại, hạn chế chỉ ra trong các báo cáo thẩm tra, giám sát; phải kết nối giữa các hoạt động giám sát với nhau, từ giám sát thường xuyên, giám chuyên đề, chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm.

- Đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát cần thực hiện nghiêm các quy định tại Điều 7 và Điều 89 Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc thực hiện kiến nghị giám sát của các chủ thể giám sát. Đồng thời, xem xét hiệu quả của việc trả lời chất vấn, giải quyết kiến nghị cử tri, việc thực hiện kiến nghị giám sát chuyên đề của HĐND là một trong những tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ chính trí trong việc chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước thuộc lĩnh vực phụ trách.

Tóm lại, để bảo đảm hoạt động giám sát của HĐND đi vào thực chất và đạt hiệu quả cao, chứng tỏ được vị trí pháp lý HĐND đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân ở địa phương trong điều kiện đẩy mạnh việc phân cấp, phân quyền đòi hỏi cấp ủy, các cơ quan, tổ chức nhà nước trên địa bàn, các cá nhân có liên quan nhận thức rõ tầm quan trọng và tính cần thiết của hoạt động này. Hơn nữa, trực tiếp nhất là những đại biểu dân cử phải thực thi nhiệm vụ với một tinh thần cao nhất với bản lĩnh chính trị, uy tín, trình độ, năng lực nhằm đáp lại sự tin tưởng, mong mỏi của Nhân dân đối với cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương./.

Phan Gia Ngọc